Para piyasası, mali piyasanın bir alt piyasasıdır. Vadesinin kısa olması nedeniyle sermaye piyasasından ayrılmaktadır. Buna göre vadesi 1 yıldan kısa olan arz veya talebinin karşılaştığı piyasalar denmektedir.
Bu tanımlar dikkate alındığında piyasaları enstrümanlarla göre ayırmanın çok da anlamlı olmadığı ortaya çıkacaktır. Zira kamunun ihraç ettiği bir borçlanma senedi vadesine göre sermaye piyasası aracı olabileceği gibi, para piyasası aracı olarak da tanımlanması mümkün olacaktır.
Ülkemizdeki para piyasası temel olarak üç ayrı piyasada oluşmaktadır. Her üçünün de temel özelliği oldukça kısa vadeli işlemlere konu olmaları ve teminatın genellikle hazine bonusu olmasıdır.
söz konusu piyasalarda el değiştiren paranın yerel para olmaması durumunda “para piyasası ” tanımı yerine “döviz piyasası” kullanılacaktır. Döviz piyasası konumuz olmadığında detaylandırılmayacak olması ile birlikte organize veya tezgah üstü piyasalarda işlem gördüğünde belirtilmesinde yarar vardır.
Para Piyasalarının İşleyişi
Para piyasası da tıpkı sermaye piyasası gibi işlemektedir. Temel fark, sermaye piyasasında enstrümanı ihraç eden bir ihraççı olması ve bu ihraççı ile doğrudan karşılaşılan birincil piyasayı takiben piyasa yani borsa veya tezgah üstü piyasa olması ile para piyasasında ihraççı önemini yitirmektedir. Paranın el değiştirdiği , piyasa önem kazanmaktadır.
Buna rağmen para piyasasını çok kısa vadeli kaynak kullanımı veya aktarımı olarak düşünürsek; sistem , karşılığı veya teminat karşılığı fonun el değiştirdiği şekilde işleyecektir. Piyasa organize olabileceği gibi, tezgah üstü olmayan format ile işlenebilir. Piyasası oluşturur veya potansiyel katılımcılara mevcut durum ile bilgi verilir.
Fakat katılımcılar fon alımı veya satımına karar verdiklerinde, karşı taraf ile konvansiyonel yollarla telefon-faks gibi bilgi geçer veya işlemi gerçekleştirilir. İşlemin gerçekleşmesi esnasında önemli olsa da taraflar , işlemin büyüklüğü, piyasadaki belirsizlikleri veya ahlaklı ticaret gibi konular nedeniyle farklı olur yada fiyatıdır.
Piyasa katılımcıları bir taraftan kendi durumlarını,ihtiyaçlarını, maliyetlerini veya projeksiyonlarının fiyatlama yapmaya hazırlanırken, diğer yandan da piyasadaki diğer oyuncularını durumlarını dikkate alarak sistemin üyeleri tarafından kabul edilmiş her katılımcı sisteme girer veya çıkar.
Ülkemizdeki Para Piyasaları İse;
Ülkemizde temel olarak üç para piyasası vardır. Bunlardan biri bankalar arası piyasa, merkez bankası piyasası ve takasbank piyasası olmak üzere
TCMB Para Piyasası
Bu sistemden en organize olanı veya en yüksek işlem hacmine sahip olanı TCMB para piyasasıdır. Bu piyasada katılımcılar işlemlerini merkez bankası üzerinden gerçekleştirmektedirler. Bu durumda merkez bankası sistemin kurucusu , işletmecisi, denetleyicisi veya garantörüdür. Piyasa katılımcıları merkez bankasında teminat tutmak kaydı ile ondan borç alabilir veya para satabilirler. Söz konusu olan borçlanma ve kaynak satışı merkez bankasına yapmaktadır. Oysa merkez bankası topladığı kaynakları makul bir kar etmesi ile birlikte fon ihtiyacı olan diğer arıcılara satmaktadır. Dolayısı ile kurumlar birbirlerinden borçlanmaktadırlar. Fakat tüm işlemlerin arıcısı merkez bankası olduğundan tek muhatap gibi görünmektedir.
Bankalar Arası Para Piyasası
Bazı sebeplerden dolayı piyasa katılımcıları Merkez bankası para piyasasından borçlanmakta gülük çekmektedirler. Bunun çeşitli nedenlerinden olabilmektedir.
Örneğin;
Bankanın MB nezdinde ki borçlanma limiti dolmuş olabilir veya yeterli teminatı olmayabilir. Bir diğer neden de maliyetin yükselmesi olarak karşımıza çıkabilir. Bunun gibi nedenlerden ötürü söz konusu sistemi kullanmayan katılımcılar, diğer piyasa katılımcıları ile doğrudan irtibata geçebilir veya işlem yapabilirler.
Buna rağmen bankalara kendi aralarında, güvene veya karşı tarafa kabul edileceği bir teminata dayalı olarak borçlanırlar. Fakat bu sistemin garantörü yoktur. Dolayısı ile sistem katılımcıları birbirlerinin riskini analiz ederler veya gayri resmi limitler tanımaktadırlar. Bu limitler doğrultusunda işlemler yürütülür veya borçlanma sürdürülür.
Borçlanmanın repo şeklinde yapıldığında görülmektedir. Bu durumda direkt borçlanma yerine tarafların karşı tarafa bonolarını teminat kabul ederek müşteri repo yapan banka konumunda hareket ettikleri gözlenecektir. Piyasada taraflar çift taraflı Kotasyon verirler. Organize olmayan bir sistemdir. Kotasyondaki alış-satış arasındaki fark ifade edecektir. İşlem yapmak için en iyi fiyat veren veya en iyi karşı tarafı saptamak gerekmektedir.